Devrimci müellif Oktay Akbal’ı, 28 Ağustos 2015 günü kaybetmiştik. Kültür ve ömür tecrübesinden damıttığı birikimle ustalaşmış bir yazarımızdı, Akbal. O, hikaye, roman, deneme, anı, günce, söyleşi ve köşe yazısı üzere çeşitli yazın çeşitlerinde usta bir edebiyatçıydı. Tüm yazılarında şiir ve hikaye tadı vardı. Okurun hem yüreğine hem aklına ulaşmayı başarıyordu. Kendine has, yumuşak, sıcak lakin vurucu bir anlatımı vardı.
Emin Özdemir, onun yazılarında, yaşanmışlıkla imgeselliğin birbirini bütünlediğini belirtiyor: “Yazarın işi dünyayı bir sorgudan geçirmektir’ savına inanmış bir müelliflik serüveni içindedir Oktay Akbal. Tek çeşide has bir telaffuz biçimi içinde kalmayışını bununla açıklayabiliriz. Zira soran, sorgulayan bir bakış, objelerin, varlıkların, olay ve olguların artalanına yönelir. Gerçekle imgesellik ortasında bağıntılar kurmaya çalışır; imgesellikten kalkarak gerçeğe, hakikaten kalkarak imgesele varmaya çalışır.”
Ali Sirmen onun yazına adanmış hayatına dikkat çekiyor: “Oktay Akbal gerçek bir edebiyat adamıdır. Nurullah Ataç’ın deyişiyle ‘günün yirmi dört saatinde edebiyatçı olmayı bilen’ bir müellif.”
“Eleştirmecilerin Oktay Akbal’ın öykülerinde bir şiir büyüsü bulmaları, bize ondaki bir öteki karakteristiğe işaret eder: Oktay Akbal’ın titiz bir üslupçu olduğunu belirtmeliyiz” der, Behçet Necatigil.
TAM BİR CUMHURİYET ÇOCUĞU
Aziz Nesin: “1923’lü olduğuna nazaran sen tam bir Cumhuriyet çocuğusun,” der Akbal’a. Nitekim o tam bir Cumhuriyet aydınıdır. En karanlık baskı periyotlarında bile daima Kemalist İhtilal unsurlarını savunmuştur. Hayatının sonuna kadar da bu çabayı kararlılıkla sürdürdü. İnatla yazmaya devam etti: “Atatürk İhtilalinin temel gayesini açıklamaya, anlatmaya, benimsetmeye, çağdaş dünyada Türkiye’nin kendine has kıymetli yeri, almasının baş şart olduğunu, bunun içinde kültüre, bilime, sanata, Atatürk’ün görüşlerine dayanması gerektiğini belirten yazılar yaza yaza bugünlere dek geldik…”
“Mustafa Kemal Atatürk’e başı ve yüreğiyle bağlanmış dengeli ve sayılı aydınlardan biridir Oktay Akbal. Onun unsur ve ihtilallerini, bilhassa bağımsızlık, laiklik, devrimcilik ve çağdaşlık kanısı birçok yazısına bahis yapmıştır. Onları karalamaya, yadsımaya, saptırmaya, unutturmaya kalkışanlara inanç ve samimiyetle karşı çıkmıştır. Atatürkçü görünerek onun yapıtlarını yıkmaya, yıpratmaya girişenleri –nedenli yüksek mevkilerde olurlarsa olsunlar- eleştirmiştir.” Bu kıymetlendirme, Sivas’ta yakılan insanlarımızdan, kıymetli aydınımız Asım Bezirci’ye ilişkin.
Akbal için Atatürkçülük, tarihi kıymetinin yanı sıra bilhassa bugüne ve yarına ışık tutan bir anlayış bütünü olarak değerlidir. Bunu şöyle açıklıyor: “Atatürkçülüğü bir fikir ve inan bütünü, bir öğreti, bir toplum sistemi olarak ele almadan, ne dense faydasızdır.”
İÇTENLİKLİ BİR ANLATIM VAR
Oktay Akbal, Türkçeyi çok hoş kullanıyor. Kısa, yalın, canlı cümlelerle; kendiyle ya da bir okuruyla dertleşir üzere yazıyor. Bazen tek bir sözcükle meramını anlatmayı başarıyor. Yani az kelamla çok şey söylüyor. İçtenlikli bir anlatımı var. O bu ustalığının gizemini şöyle açıklıyor: “Köşe yazısı bir çeşit söyleşidir. Dost okurlarla her gün yapılan bir söyleşi… Her mevzuda dertleşme… Öykücü ve denemeci kişiliğimin bu yazılarda daha aktif olduğu ortadadır. Katılıklardan olabildiğince kaçınmak, yeni meseleler üstünde düşünmek, daha doğrusu okuru düşünmeye çağırmak.”
SEVGİYİ YAZILARINA SİNDİREN BİR MÜELLİF Bir Muharrir
Sevgiyi bilen, yazılarına sindiren bir müellif Oktay Akbal. Toplumu, sanatkarları, müellifleri, şairleri elhasıl insanı seviyor. Onun kitaplarını okuduğunuzda birçok yazın insanını da tanıyor ve seviyorsunuz. Zira onları, yapıtlarını sevgiyle, müsamahayla tanıtıyor, kıymetlendiriyor. Yazılarında kırıcı kelamlara, katı değerlendirmelere rastlanmıyor. Tabiata da tutkuyla bakıyor. En küçük otlardan en görkemli ağaçlara kadar…
Akbal’ın yakın dostu İlhan Selçuk onun yazarlığında sevginin ehemmiyetini belirtiyor: “Oktay Akbal hayata sevgiyle bakan özgün bir müelliftir. Gerçi barışa, insanlığa, sevecenliğe tutkunluk yazarlığın doğal kuralı üzere görünür; ancak ismi muharrire çıkmış birçok şahsa bakın; daima hot zotla beyaz kâğıtları karalarlar.”
Adnan Binyazar da “Bir solukta okunup çok yararlanılan müelliflerden biridir Akbal” diyor ve ekliyor, “Bu okunurluk, muharririn edebiyatımıza getirdiği tattan, sevgiden ileri geliyor.
YAZARIN İŞİ DÜNYAYI BİR SORGUDAN GEÇİRMEKTİR
Günün siyasal ya da toplumsal katı gerçeklerini kimi muharrirler üzere görmezden gelmez Akbal. Bilakis bu hususları ısrarla ele alır. Her vakit Atatürk’ün, Cumhuriyet’in, aydınlanmanın, sanatın, emeğin yanında yer alır. Haksızlığa, hukuksuzluğa karşı çıkar. Adnan Binyazar onun bu özelliğini vurguluyor: Son yılların en gözüpek yazılarını yazan Akbal’ın denemeleri, her vakit olduğu üzere, samimiyetle ilgiyle okunuyor. Bu okumada, müellifin okurla yarattığı dostluk bağlarının hissesi büyüktür.
İlhan Selçuk da misal bir kıymetlendirme yapıyor: “Oktay bir edebiyat adamıdır, fakat toplumsal, siyasal yüklü köşe yazılarıyla da ‘kitlelerin yönlendirilmesinde ve şuurların ışımasında’ aktifliği çok büyüktür. (…)
Akbal yazarken düşünen, duyan, duyumsayan, yaşayan kişidir; yazıları da bu yüzden vakitleri kapsayan birer günce üzeredir.”
Bahri Savcı Akbal’ın beşere odaklanan hikaye anlayışı üzerinde duruyor. “Onun her istikametiyle insanı kendinde üretme yeteneği vardır. Uzun bir müelliflik ömrü içinde, virtüyoziteye ulaşmış bir kalemle, insanı üretiyor.”
Doğan Hızlan “Akbal, anıların ve hislerin insan hayatını biçimlemedeki aktifliğini en derinden duyan müelliflerden biridir” diyor.
Bunun nedeni onun çağdaş insanlığın duyarlıklarını lisana getirmesidir. “Yalnızca kendi ülkemizin, toplumumuzun, insanımızın problemleriyle değil dünya problemleriyle da ilgilenmek. Zira dünyamız çok küçüldü. İrtibat imkanları arttıkça bu dünya daha da küçülecek.”
Melih Cevdet Anday da bu gerçeği belirtiyor: “Oktay Akbal sadece bizim değil, olabildiğince bütün dünyayı yaşayan bir duyarlık gücünün yazarıdır; o denli ki, onu yakından tanıyanların bildikleri üzere bu duyarlık gücü bir an bile boş kalmaz, yazındı, sanattı, siyasetti, olaylardan kuramlara, kuramlardan varsayımlara masraf gelir.”
“UMUTSUZLUK YASAK”
“… yazmayacağım, daha doğrusu yazmakla ne elde edeceğim? Epey yıl çabucak her gün yazmakla ne kazandım? Topluma ne kazandırdım? Ortada bir düşünürüm, boşuna mı ömür tükettim! Elli yıl, altmış yıl. Biraz daha yaşarsam daha da çok…”
Bazen bu tıp hisler tesirler Akbal’ı. Oda bir insan, üstelik his yüklü, duyarlı… Ortada bir umutları zayıflar, kendini tahminen de çaresiz hisseder. Korkuları kendine ait değildir. Tüm kederi günü ülkesidir, ülkesinin insanlarıdır. “Beni en çok üzen ülkemin, halkımın yanlış çıkmazlara itildiğini görmektir. Şahsî olarak en çok hüzün duyduğum mevzu budur. Yoksa gelip süreksiz hüzünler kıymetli değil.”
Ama bu ruh hali uzun sürmez. “Karşı çıkmak gerek,” der ve direnişini, sürdürür. Şair Metin Demirtaş da “Düşün, arbedeyle kazanılacak baharı” der, “Umutsuzluk Yasak” şiirinde. Bahar arbedeyle kazanılacaktır. Hengameyi bırakmak olmaz. Akbal da uğraşında ısrarlıdır. “Toplumumuzdan sorumluyuz. Bu müelliflik borcu hem de. Müelliflik yapılanların şuurunda olmaktır. Ezbere konuşmak, yazmak değil.”
Sevgili ve kıymetli müellifimiz Oktay Akbal’dan sevgi dolu olmayı ve ümitsizliklere yenilmemeyi, kararlılığı öğreniyoruz. Yeri her vakit gönüllerin başköşesinde olacak.
Kaynak: Feyziye Özberk, “Cumhuriyet Aydınlığını Taşıyanlar”, yayınlanmamış kitap dosyası
Feyziye Özberk